خلاصه مطلب درباره کیومرث کیومرث (گیومرت) نخستین انسان و نخستین پادشاه ایران در اسطوره‌ها و ادبیات کهن ایرانی است. او در اوستا به عنوان نخستین کسی که پیام اهورامزدا را دریافت کرد شناخته می‌شود و در شاهنامه فردوسی به مدت سی سال پادشاهی کرد. کیومرث نماد زندگی فانی انسانی است و داستانهای متعددی درباره خلقت او، فرزندانش و نبرد با دیوان آمده است. وی به عنوان بنیانگذار تمدن و فرهنگ ابتدایی ایرانیان معرفی شده است. نکات کلیدی
منابع و مستندات اطلاعات برگرفته از اوستا، شاهنامه فردوسی، متون پهلوی، آثار مورخان اسلامی مانند طبری، مسعودی، بیرونی و دهخدا است. این منابع اسطوره‌ای، تاریخی و دینی با هم ترکیب شده‌اند تا تصویر کاملی از کیومرث ارائه دهند. |
///
| سخن‌گوی دهقان می‌گوید: اول باید بگویم که اولین کسی که در دنیا شاه شد، کی بود؟ چه کسی تاج شاهی به سر گذاشت؟ از آن زمان‌ها کسی چیزی نمی‌داند، مگر اینکه پسر از پدر شنیده باشد و برای تو بگوید که چه کسی بزرگ شد و چه کسی شاه شد. پژوهشگر داستانهای قدیمی می‌گوید: کیومرث اولین شاه بود و آیین تاج گذاری را او شروع کرد. وقتی خورشید وارد برج حمل شد، جهان زیبا و منظم شد. کیومرث بزرگ شد و در کوه زندگی کرد. او و همراهانش پوست پلنگ پوشیدند. با کیومرث، زندگی و پوشاک تازه‌ای آمد. او سی سال پادشاهی کرد و مثل خورشید درخشید. همه حیوانات به او پناه می‌بردند و از او یاد می‌گرفتند. کیومرث پسری داشت به نام سیامک که زیبا و هنرمند بود. کیومرث خیلی دوستش داشت و نگران بود که از دستش بدهد. دشمنی به نام آهرمن بود که پسرش مثل گرگ بزرگ بود و سپاهی داشت. آنها به سیامک حمله کردند تا شاه شوند. کیومرث خبر این دشمنی را از فرشته‌ای گرفت. سیامک آماده جنگ شد و پوست پلنگ پوشید چون زره نداشت. سیامک با دشمن جنگید ولی کشته شد و سپاه بدون فرمانده ماند. وقتی کیومرث فهمید پسرش مرده، خیلی غمگین شد. مردم و حیوانات همه عزاداری کردند. بعد از یک سال، پیام آمد که دیگر وقت گریه نیست و باید آماده جنگ شوند. کیومرث اشک‌هایش را پاک کرد و برای گرفتن انتقام آماده شد. کیومرث در شاهنامه فردوسی اولین انسان و شاه است که پایه زندگی انسان‌ها را گذاشت. او شخصیت مهمی است که فردوسی با شعر زیبایی درباره‌اش گفته است. در ادامه، زندگی او را بیشتر توضیح خواهیم داد. |
کیومرث در شاهنامه فردوسی نخستین انسان و نخستین پادشاه جهان است که به‌نوعی نماد آغاز تمدن بشری و پایه‌گذار زندگی اجتماعی انسان‌ها محسوب می‌شود. او شخصیتی اسطوره‌ای و اسطوره‌محور است که فردوسی او را با زبانی شاعرانه و همراه با توصیف‌های زیبا معرفی می‌کند. در ادامه، زندگی و نقش کیومرث در شاهنامه را به‌طور کامل شرح می‌دهیم: ۱. معرفی کیومرثکیومرث در شاهنامه به‌عنوان نخستین پادشاه و اولین کسی که بر زمین فرمانروایی کرد شناخته می‌شود. فردوسی او را انسانی نیکو، زیبا و پرهیزکار توصیف می‌کند که در کوه‌ها زندگی می‌کرده و لباسی از پوست حیوانات بر تن داشته است. او به همراه خانواده‌اش زندگی ساده‌ای داشت و طبیعت را مأمن خود قرار داده بود.
کیومرث نماد آغاز تمدن بشری است و فردوسی او را کسی می‌داند که انسان‌ها را از زندگی پراکنده به سمت زندگی اجتماعی هدایت کرد و پایه‌های اولین جامعه انسانی را گذاشت. ۲. آغاز فرمانروایی کیومرثکیومرث پس از آفرینش انسان توسط خداوند، از سوی پروردگار به‌عنوان نخستین پادشاه برگزیده شد. او ۳۰ سال فرمانروایی کرد و در این مدت مردم را با کشاورزی، شکار و استفاده از منابع طبیعی آشنا کرد. این دوران با صلح و آرامش همراه بود و انسان‌ها در هماهنگی با طبیعت زندگی می‌کردند. کیومرث همچنین به انسان‌ها آموزش داد که چگونه از پوست حیوانات برای پوشش استفاده کنند. این امر نشان‌دهنده آغاز تمدن و پیشرفت بشر است. ۳. تقابل با اهریمنیکی از مهم‌ترین بخش‌های داستان کیومرث در شاهنامه، نبرد او با نیروهای شر (اهریمن) است. اهریمن که نماد پلیدی و تاریکی است، تلاش می‌کند تا فرمانروایی کیومرث را نابود کند. او با فرستادن دیوان و موجودات اهریمنی به جنگ کیومرث می‌رود. در این نبرد، سیامک (فرزند کیومرث) که جوانی شجاع و دلاور بود، توسط دیوان کشته می‌شود. این حادثه ضربۀ سنگینی به کیومرث وارد می‌کند، اما او تسلیم نمی‌شود و با یاری فرزند دیگرش (هوشنگ) علیه اهریمن قیام می‌کند. ۴. انتقام سیامکپس از کشته شدن سیامک، کیومرث با غم شدیدی روبه‌رو می‌شود. او پس از سوگواری برای فرزندش، هوشنگ را برای انتقام آماده می‌کند. هوشنگ به نمایندگی از پدرش سپاهی تشکیل داده و علیه دیوان می‌جنگد. در این نبرد، هوشنگ موفق می‌شود دیوان اهریمنی را شکست داده و انتقام خون سیامک را بگیرد. این پیروزی نشان‌دهندۀ غلبۀ نیروهای خیر (کیومرث و خانواده‌اش) بر شر (اهریمن و دیوان) است. ۵. نقش کیومرث در تمدنسازیفردوسی کیومرث را کسی می‌داند که پایه‌گذار تمدن انسانی بوده است. اقدامات او شامل موارد زیر است:
۶. پایان زندگی کیومرثشاهنامه به مرگ کیومرث اشاره مستقیمی ندارد، اما فردوسی نقش او را به‌عنوان بنیانگذار تمدن انسانی برجسته می‌کند. پس از او، هوشنگ (فرزند یا نوه‌اش) جانشین او شده و راه او را ادامه می‌دهد. ۷. نمادگرایی کیومرثکیومرث در اساطیر ایرانی نقشی بسیار برجسته دارد و نماد:
۸. ارتباط کیومرث با اساطیر زرتشتیکیومرث در متون زرتشتی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد و به‌عنوان نخستین انسان (Gayomart یا Gayomard) شناخته می‌شود. در این متون، او نماد آفرینش نخستین بشر توسط اهورامزدا است که در برابر اهریمن مقاومت می‌کند.
نتیجهگیریکیومرث در شاهنامه فردوسی شخصیتی اسطوره‌ای است که آغازگر داستان حماسه ایرانی و پایه‌گذار تمدن بشری تلقی می‌شود. او نمادی از انسانیت، خرد، نیکی و مقاومت در برابر پلیدی است. روایت زندگی او نشان‌دهنده اهمیت نظم، عدالت، و تلاش برای پیشرفت بشر در فرهنگ ایرانی است. |
کیومرث یکی از شخصیت‌های اساطیری و تاریخی در فرهنگ ایرانی است. او به عنوان نخستین انسان و پادشاه در شاهنامه فردوسی شناخته می‌شود و به نوعی نماد آغاز زندگی و تمدن در ایران باستان است. تحلیل واژهگرامر
اتیملوژیواژه „کیومرث“ از دو بخش تشکیل شده است:
بنابراین، کیومرث به معنای „پادشاه انسان‌ها“ یا „سلطان اول“ است. استفاده از واژهکیومرث در ادبیات فارسی و به ویژه در شاهنامه فردوسی، به عنوان نمادی از آغاز و پیدایش انسانیت و تمدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. او در داستان‌ها به عنوان شخصیتی حکیم و نیکوکار توصیف شده است که با چالش‌ها و مشکلات مختلفی روبرو می‌شود و به نوعی نمایانگر ارزش‌های اخلاقی و انسانی در فرهنگ ایرانی است. این واژه همچنین در متون ادبی و فرهنگی دیگر نیز به کار می‌رود و به عنوان نمادی از تاریخ و هویت ملی ایرانیان شناخته می‌شود. |
| کیومرث لغت‌نامه دهخدا کیومرث . [ ک َ م َ ] (اِخ ) نام پادشاهی که اول در جهان پادشاهی کرده . (آنندراج ) (غیاث ). نام انسان اول نزد مجوس . (مفاتیح العلوم ، از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). پادشاه اول طبقه ٔ پیشدادی ، و لقب او گِلشاه بوده است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : نخستین کیومرث آمد به شاهی گرفتش به گیتی درون پادشاهی . چو سی سالی به گیتی پادشا بود که فرمانش به هر جایی روا بود. مسعودی (از یادداشت ایضاً).پارسیان از کتاب آبستا که زردشت آورده است شریعت ایشان را چنین گویند که از گاه کیومرث پدر مردم ، یعنی آدم ، تا آخر یزدجرد شهریار چهارهزاروصدوهشتادودو سال و ده ماه و نوزده روز بوده است . (مجمل التواریخ و القصص ص 11). و از گاه کیومرث تا این وقت دویست ونودوچهار سال و هشت ماه گذشته بود، و بدین سخن آن می خواهد که کیومرث آدم بوده است نزد ایشان ، و اﷲ اعلم به . (مجمل التواریخ و القصص ص 22). جهاندار شاه اخستان کز طبیعت کیومرث طهمورث امکان نماید. خاقانی .رجوع به گیومرت و کیومرت شود. گیومرتلغتنامه دهخداگیومرت . [ گ َ م َ ] (اِخ ) در شاهنامه نخستین پادشاه جهان گیومرث شمرده شده و در تواریخی که براین روایت و یا مآخذ آن مبتنی است نیز گیومرث اولین شاه دانسته شده است و تنها بعضی از مورخان که از مآخذ پهلوی استفاده کرده اند او را نخستین بشر دانسته اندو در روایات مذهبی نیز او نخستین فرد بشر است . گیومرث یا گیومرت تواریخ و داستانهای ایرانی و کیومرث یاجیومرت تواریخ اسلامی و گیومرد یا گیومرت یا گیوک مرت پهلوی جملگی مأخوذ است از کلمه ٔ اوستایی گیه مرت َ جزء گیه به معنی جان و جزء مرت مردن است . مرت یعنی درگذشتنی و فانی و بدین ترتیب گیه مرت یعنی حیات فانی و به عبارت بهتر مردم و انسان و آدمی چون سرانجام آن فنا و زوال است ، زنده میراست . و آنچه از اوستا برمی آید او نخستین بشر و نخستین کسی بوده که به گفتار و آموزش اهورامزدا گوش فرا داد، ولی از میان پادشاهان داستانی ایرانی ، گیومرث را باید در درجه ٔ دوم و سوم عظمت قرار داد زیرا هیچگاه به شهرت و عظمت پادشاهانی مانند جمشید و فریدون نرسیده و در آثار مورخان اسلامی مانند حمزه و طبری و مسعودی و بلعمی و بیرونی و صاحب مجمل و امثال ایشان نام کیومرث یا کهومرث با لقب کل شاه و کرشاه و کوشاه و گل شاه آمده است و در باب احوال وی در کتب اسلامی تقریباً همان روایات کتب پهلوی با زیادت و نقصان و برخی تغییرات مذکور افتاده و بعضی عناصر اسلامی نیز در آنها راه جسته است . اما در مآخذ شاهنامه از این همه روایات جز شرح سلطنت کوتاهی از گیومرث و جنگ او با دیوان و کشته شدن سیامک فرزند او چیزی نبود : نخستین خدیوی که کشور گشود سر پادشاهان کیومرث بود. پژوهنده ٔ نامه باستان رجوع شود به یشتها ج 2 ص 41 به بعد و حماسه سرایی در ایران ص 380، 273، حاشیه ٔ برهان چ معین ، فرهنگ ایران باستان ص 33، تاریخ بلعمی و برهان و جهانگیری در شرح حال گیومرت. |
کیومرثفرهنگ نام‌ها(تلفظ: ki(a)yomars) (= گیومرت) ، زنده‌ی فانی ، جزء اول ‚ گیو ‚ و ‚ گیه ‚ به معنی جان و زندگی است و جزء دوم ‚مرتن ‚ صفت است به معنی مردنی و در گذشتنی و به تعبیر دیگر مردم (چون بشر فانی است او را مردنی و درگذشتنی نامیده‌اند). (از پاورقی برهان ـ چ معین) معنی کیومرث در تاریخ بلعمی ‚ زنده‌ی گویا ‚ آمده است ؛ (در اعلام) طبق روایات زردشتیان نخستین بشر، آدم ابوالبشر ، و به روایت شاهنامه فردوسی نخستین پادشاه است. |