گَردانْ‌سِپِهْر واژه‌ای ادبی و ترکیبی در زبان فارسی است که معمولاً به معنی «آسمان گردان»، «فلک گردنده» یا «سپهر چرخان» به کار می‌رود. این واژه اشاره به حرکت دورانی آسمان یا فلک دارد و غالباً در متون شعر و نثر کهن فارسی یافت می‌شود.
تحلیل دستوری - نوع واژه: اسم مرکب
- ترکیب:
- گَردان (گردنده، چرخان)
- سپهر (آسمان، فلک)
- نقش دستوری: معمولاً به عنوان نهاد یا مضافٌ‌الیه در جمله به کار می‌رود.
تحلیل ریشه‌شناسی (اتیمولوژی) - گَردان: از ریشه «گردیدن» به معنای چرخیدن یا حرکت دورانی. «-ان» پسوند فاعلی است و معنی «کسی که می‌گردد» می‌دهد.
- سپهر: واژه‌ای کهن در فارسی، به معنی آسمان یا فلک. ریشه در اوستایی و پهلوی دارد (spəhr, spəhrə).
کاربرد واژه - ادبیات: بیشتر در شعر و نثر کلاسیک فارسی برای توصیف آسمان، سرنوشت، گردش روزگار و مفهوم گذر زمان به صورت استعاری به کار می‌رود.
- نمونه کاربرد:
- «گَردانْ‌سِپِهْر چه بازی‌ها که با آدمی نمی‌کند.»
- در اشعار فردوسی، حافظ، سعدی و نظامی این واژه یا ترکیبات مشابه آن دیده می‌شود.
- معنی ضمنی: اشاره به بی‌ثباتی دنیا، گردش روزگار و قدرت آسمان بر سرنوشت انسان‌ها.
خلاصه گَردانْ‌سِپِهْر واژه‌ای ادبی به معنی آسمان گردان است که از ترکیب «گردان» و «سپهر» ساخته شده و در متون کهن فارسی برای اشاره به گردش فلک و سرنوشت به کار می‌رود. | 